BAZALT

Bazalt, akıcı ve bazik lavların soğuma yüzeyine dik olarak beş ve altı kenarlı sütunlar şeklinde katılaşması ile oluşmuştur. Koyu gri-siyah arasında değişen renklere sahiptir. Bazalt su emme, paslanma, donma, darbelere ve sürtünmelere karşı çok dayanıklıdır. Renk değiştirmez ve aşırı derecede camsı niteliği yoktur. Bu nedenle de uzun süre yapıda leke ve kılcal çatlaklar oluşmaz. Asitlere karşı dayanıklıdır. Bu özelliklerinden dolayı yapılarda bolca kullanılmıştır.

Bazaltın Endüstride Kullanım Alanları

Bazaltın zeminde; kaldırım yer döşemesi, drenaj oluğu, yol kaplaması olarak kullanılması Büyük oranda yapı mühendisliğinde olmak üzere bazalt endüstrinin çeşitli alanlarında kullanılmaktadır. Bazaltın oluştuğu ocaktan başlayarak çeşitli kademelerden geçmekte ve nihai kullanıma ulaşmaktadır. Bazalt, doğada yaygın olarak bulunan bir volkanik kayaç grubunu teşkil ettiği ve çok sert, yoğun ve mukavemeti yüksek bir kayaç olduğu için endüstride birçok alanda uygulama alanı bulur.

Bazaltın, ‘Agrega’ yani kum ve çakıl karışımı olarak kullanımı

Kırmataş olarak da bazı beton bileşimlerinde yer alan bazalt, yoğun mineral yapısı sebebiyle seramik üretiminde, cam sanayisinde etkin bir hammadde olarak kullanılmaktadır. Bazalt ayrıca mineral tabanlı yalıtım sistemlerinin üretiminde de tercih edilmektedir.

Bazaltın Isı depolama sistemlerinde kullanımı

Bazalt, ısı depolamam sistemlerinde hammadde olarak oldukça ekonomik ve pratik çözümler sunmaktadır. Çeşitli kaplama uygulamalarında kullanılan taşyünü malzemesin üretiminde bazalttan faydalanılmaktadır.

Bazaltın Karayollarında Kullanılması

Bazaltı kırma taş olarak yol maddesi ve çimento harcı için, asfalt çalışmalarında kullanmaktadır. Kullanılan bazalt kırılır ve elek boylarına göre sınıflandırılır. Fiziksel ve kimyasal özelliklerinin jeoteknik etüd şartnamesine uygun olması koşuluyla kullanılabilir.

Bazalt heykeltıraşların da tercihleri arasında yer almaktadır. Bazalttan hediyelik eşya olarak biblolar, heykelcikler üretilmektedir.

Bazaltın Mermer Sektöründe Kullanılması

Sert mermer grubu içerisinde yer alan bazik kayaç grubu (bazalt) diğer karbonat grubu mermerlere oranla iki kat daha sert aşınma ve aside karşı yüksek dayanımlı kesilebilir ve iyi cila kabul edebilen, koyu renkli albenisi gibi özellikleri ile geniş ve aranan kullanım alanları bulurlar. Sert mermer grubu içinde yer alan granit, gabro ve ultrabazik – serpantinit grubu kayaçların yeri ve önemi, insan yaşamında çok eski devirlere kadar dayandığı arkeolojik kalıntılardan bilinmektedir. Sert mermer grubuna ait kayaçlar, aşınmaya ve bozuşmaya karşı direnci yanında, renkli mineral içerikleri nedeniyle, zengin bir renk aralığında, kırmızı, pembe, yeşilden gri-siyaha kadar değişen bir albeniye sahiptir. Sert mermer grubu içinde yer alan gabro-diyabaz-bazaltlar esasen bazik kayaçlar grubu içerisindedir. Karbonat grubu mermerlere oranla 2 kat daha sert olan gabro-diyabaz-bazalt grubu, aşınmaya karşı yüksek direnci, iyi cila kabul etmesi ve asitlerden etkilenmemesi gibi farklı özellikleri nedeniyle özel kullanım alanlarına sahiptirler. Gabro-diyabaz-bazalt grubu bazalt, ülkemizde geniş alanlara yayılmış olmalarına karşın, mermer amaçlı bilinen ve işletilenler yok denecek kadar azdır. Diğer tür mermerlere oranla daha sert ve kesme, işleme zorlukları nedeniyle bu tür kayaçların sert mermer olarak üretimi değerlendirilmemiştir. Buna karşın, son 10 yıldan bu yana mermer sektöründeki teknolojik gelişmeler, gabro-diyabaz-bazalt gib sert kayaç grubunun üretimini ön plana çıkartmıştır.

Ocak İşletmesi

Bazalt bloklar ya ocaktan çıkarılır ya da toplama taş olarak alınır. Günümüzde dekoratif mekânlar yaratmak maksadıyla son zamanlarda sıklıkla kullanılmaya başlanan bazalt,  daha çok boş arazilerden toplanmaktadır. Daha önceden yapılmış yol yapım çalışmalarından, açılan temel çukurlarından, açılan sulama kanallarından çıkan ve atıl durumda bulunan Bazalt blokları toplanarak değerlendirilir. Fakat son zamanlarda yer üstünde verim alınabilecek blokların azalmasıyla bazalt ocağı açma ihtiyacı doğmuştur. Taş ocaklarında bloklar iş makineleriyle yamaçlardan koparılır.. Bazalt kayalarının yamaçlardan koparılması Yöredeki bazı madencilik firmaları talep olduğu takdirde işleyeceği bazalt bloklarını önceden kapattıkları ocaklarından çıkarmaktadır. Ocakta bazalt kayalar katmanlar halinde bulunur. Kayaların ağırlıkları 7–20 ton arasında değişebilir. Blok taşlar ekskavatör yardımıyla yamaçtan çıkarılıp nakliye edilmek üzere kamyona yüklenerek kesimi yapılacak olan fabrikalara nakledilir.

Fabrika İşlemleri

Blok halinde gelen bazalt, kamyonun üzerinden vinçle indirilerek üst üste istiflenir. Vinç, 30 ton yük kaldıracak kapasitededir. Daha sonra bu bazalt bloklar kesim işlemi için vinç yardımıyla tek tek içeriye alınır. Bazalt kesme makinesi ST Dikey katraklar daha büyük çaplı (80-200cm), yatay katraklar ise daha küçük (40–50 cm) çaplıdır. Katraklar elmas uçlu soketler yardımı ile kesim işlemi yapmaktadır. Güçlü elektrikli motorlar yardımıyla yüksek devirlerde dönen katraklara kesim anında bol su pompalanır. Önce dikey testere kesime başlar. Yatay testerenin durumuna göre ikinci ve üçüncü plakalara geçildiğinde yatay testere devreye girer. Plaka yatay olarak da kesildikten sonra alınarak kafa kesme adı verilen başka bir makineye getirilir. Burada iki uç kısmı şekilsiz olan plaka 90 derece dik olacak şekilde ve istenen ölçülerde kesilerek istiflenir.  

Kafa kesme makinesi ve kesimi biten plakaların istiflenmesi

Fabrikadaki kesim işlemleri su olmadan yapılamamaktadır. Fabrikanın su temini ise sondaj kuyusundan sağlanmaktadır. Fabrikaların arka arkaya dizilmiş çökeltme havuzları vardır. En son havuzdan dinamolar vasıtasıyla fabrikaya su çekilir. Bu su, kesim işlerinde kullanılmaktadır. Bir miktar su kesimde kaybolur. Geriye kalan su ise kanallar vasıtasıyla tekrar ilk havuza verilir. Özel kesimlerin yapılması durumunda taş köşelerine şekil veren profilli testereler takılarak bazaltlara değişik şekiller verilebilir. Fabrikalarda ayrıca bant silim makinesi bulunmaktadır. Bazalt, plakalar halinde silim makinesine verilerek parlak bir hale getirilir. Yatay kesme makinesi ile park-bahçe bordür taşlarında pahlı kesimler yapılabilir. Bazalt kesme makinelerinde kayacın sert ve aşınmaya karşı dayanıklı olması nedeni ile çok sık testere değişikliği yapılması gerekmektedir. Bu da üretim maliyetini oldukça arttırmaktadır. Belli boyutlara indirilmiş bazalt plakalar paletlere düzgün halde bırakılır ve yükleyici yardımı ile kafa kesme makinesinin önünden paletler alınarak uygun yerlere istiflenir.

Bazalt Taşlarda Yüzey İşlemleri Testere Kesim İşlemi Bazaltlarda uygulanan ilk işlem kesme işlemidir. Bunlar işleme tesislerinde çeşitli kalınlıklarda plaka olarak kesilir. Bazen bu ilk kesilmiş haliyle kullanılırlar.

 Honlama İşlemleri

Honlama işlemleri, farklı teknik özelliklere sahip mermer türlerine, mermer işleme fabrikalarında işlenmesi sürecinde, özellikle işleme kapasite değerlerini arttırmak amacıyla kullanılan ve genellikle 2 ya da 3 kafadan oluşan 30 – 90 numaralı aşındırıcı serisinin kullanıldığı bir kaba silim ünitesidir. Honlama işlemi sonucunda düz, pürüzsüz nispeten parlak bir yüzey elde edilir. Ancak elde edilen parlaklık mermer yüzeyi gibi ışığı yansıtmaz. Honlama işlemi özellikle istenildiği gibi cila almayan bazalt gibi mermerlere uygulanır. Yani mermer ve bazalt yüzeyinde cila istenmediği, yani mat bir görünümün arzu edildiği durumlarda, sıklıkla uygulanan bir yöntemdir .

Kumlama işlemleri

Giderek yaygınlaşan bir yöntemdir. Kumlama; işlenecek yüzeylere, yüksek basınç pompası ile silis kumu püskürtülerek yapılır. İşlenecek parçalar tekerlekli arabalar üzerinde kumlama makinesinin altına otomatik olarak giriş - çıkış yapar. Mermer yüzeyine kum tanelerinin veya kumlama uçlarının çarpması ile küçük noktalar halinde çok küçük çukur ve tümsekler oluşturur. Böylelikle mermer yüzeyleri pürüzlü ve antik bir görüntü kazanır. Kum, püskürtme işlemi ile birlikte yağmurlama ile yıkanıp nemlendirilerek çevre sağlığına zarar vermeden çökertilip işleme hattının altında toplanır.

Eskitme İşlemleri

Mermerler antik çağlardan beri kullanılan bir yapı malzemesi olduğundan günümüze kadar ulaşmış ancak doğanın yıpratıcı etkilerinden dolayı yüzeysel aşınma-ayrışma bozuşmalara maruz kalmıştır. Bu nedenle yüzeydeki görünümün yıpranmışlık derecesi onun antik değerini daha da artırmıştır. Günümüzde de bu eski görünümlü mermerler kullanıldığı mekânlara antik (rustik) bir görünüm katmaktadır. Mermer yüzeylerinin eskitilmesi işlemi ya tamburlar aracılığıyla ya da titreşimli (sallantılı) makinelerle yapılmaktadır.

Tamburla eskitme işleminde; silindirik veya çokgen kesitli tamburların içerisine boyutları birbirine yakın olan ebatlı mermerler yerleştirilmekte, aşınmayı hızlandırmak ve kolaylaştırmak amacıyla silis kökenli kum - küçük çakıllar da konulmakta ve tamburun kapağı kapatılmaktadır. Kapak üzerinde bulunan vanalar aracılığıyla tambura su ilave edilmektedir. Tambur biraz kapak yönünde öne doğru eğik olup şasenin üzerinde bulunan rulmanlar yardımıyla döndürülür. Bu rulmanlar ise küçük bir motor tarafından döndürülmekte, tamburun dönüş hızının düzenlemesi için hız kontrol üniteleri de kullanılmaktadır. Eskitilen kayacın cinsine bağlı olarak tambur devir hızı ve süresi ayarlanılmaktadır. Tamburun dönüşüyle su içerisinde mermerler hem birbiriyle hem de diğer aşındırıcı malzemelerle sürtünmekte yüzeyleri, kenar ve köşeleri aşınarak hafifçe yuvarlanmaktadır. İşlem bitiminde tambur durdurulmakta kapak üzerindeki vanalar yardımıyla su boşaltılmakta ve kapak açıldıktan sonra eskitilen malzemeler çıkarılarak tamburun altındaki iri gözlü elek üzerine boşaltılmakta, ince kum ve çakıllar mermerlerden ayrılmaktadır. Tambur içerisine konulan malzeme boyutlarının oldukça farklı olduğu durumlarda uzun parçaların kırılma olasılığı bulunmaktadır.

Doldurma (Macunlama) İşlemleri

Bazaltın yüzeyinde, oluşumundan kaynaklanan çeşitli boyutlarda gözenekler vardır. Kesme ve cilalama işlemleri sonucunda bu gözenekler daha da belirgin hale gelir ve taşın görünüşünü bozar. Bunu önlemek için taşa suni yollarla dolgu yapılır ve gözenekler kapatılır. Gözenekleri doldurmak amacıyla genellikle polyester esaslı ve çimento bileşimli dolgu maddeleri kullanılır. Ancak gözenek maddesi gözenek çapına göre sıvı veya akışkan olarak hazırlanır. Sık ve küçük ebatlı gözenekler için sıvı dolgu maddesi kullanılırken, seyrek ve iri boyutlu gözenekler için katı dolgu maddesi kullanılır.